Próba rekonstrukcji schronu bojowego Nowogród 11

Badaczom zajmującym się polskimi fortyfikacjami okresu międzywojennego nieobce są schrony Odcinka "Nowogród". Jednak bardzo często pomijany jest schron znajdujący się niegdyś przy drodze z Nowogrodu do Miastkowa. Niesłusznie, ponieważ był to obiekt wyjątkowy na tle innych schronów tego okresu. Na potrzeby niniejszego opracowania, a także w z powodu chaosu w powszechnie używanych oznaczeniach schronów Odcinka "Nowogród" (niektórzy badacze stosują nazwy zwyczajowe, literację według źródeł niemieckich lub pozbawione sensu i oparcia w historii polskich fortyfikacji numeracje) opracowano numerację odautorską na podstawie zaobserwowanych reguł w fortyfikacjach II Rzeczypospolitej okresu międzywojennego, a także wspomnień mjr Józefa Arabskiego. Zgodnie z opracowaną numeracją schron będący przedmiotem niniejszej rekonstrukcji nosił numer 11.





Schron 11, podobnie jak większość schronów Odcinka Nowogród, został w 1944 roku wysadzony przez wycofujących się Niemców. Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka kawałków betonu. Niestety, nie są one czytelne i nie można wyciągnąć z nich żadnych wniosków dotyczących konstrukcji schronu.


Wobec braku zachowanych czytelnych fragmentów schronu próbę rekonstrukcję oparto na dostępnych fotografiach dokumentalnych oraz rzucie stropu na stronie 111 Denkschrift über die polnische Landesbefestigung, a także na analizie zadania taktycznego schronu.







Omawiany schron należał do najmniejszych polskich schronów bojowych (tzw. pył fortyfikacyjny). Ściana czołowa miała jedynie ok. 1 m grubości, co przekładało się na odporność na jednokrotne trafienie pociskiem kalibru 105 mm i wielokrotne trafienie pociskami 75 mm.¹ Jego główne uzbrojenie stanowiły dwa ckm-y wz. 30 (wskazują na to źródła fotograficzne) w dwóch kopułach pancernych produkcji Huty Zygmunt² (fot. 06). Z obu stanowisk w kopułach przez przedpiersia kopuł wyprowadzone były rury zrzutni łusek. Oprócz tego schron posiadał strzelnicę rkm (ze stopniowaniami przeciwrykoszetowymi) do obrony zapola (fot. 07). Prawdopodobnie miał również dwie strzelnice rkm służące do obrony wejść. To przekłada się na 2 lub 3 rkm na uzbrojeniu. W ścianach bocznych schron posiadał również dwie wyrzutnie ładunków oświetlających (fot. 08, 09, 10). Na zachodniej ścianie bocznej umieszczono również czerpnię powietrza (fot. 14).





Do schronu prowadziły dwa wejścia, oba przez szyby kopuł pancernych, co było bezpieczniejszym rozwiązaniem niż wejście "na wprost". Wejście przez szyb występuje również w schronie "Gliniski 1" Odcinka "Augustów".⁴ Wejścia zamykane były czechosłowackimi drzwiami kratowymi wz. 37 (cz. Mřížové dveře vz.37)⁵ (fot. 11). Wskazuje to na zastosowanie takiego samego rozwiązania wentylacji stanowiska ckm w kopule pancernej Huty Zygmunt tj. wentylacji grawitacyjnej jak na przykład w schronie Nowogród 9. Logika podpowiada, że od strony izby szyby kopuł pancernych powinny być zamykane pancernymi drzwiami. Tezę tę popierają analogie do konstrukcji innych schronów bojowych z podobnym rozwiązaniem wejścia, brak jednak twardych dowodów.



Do prowadzenia ostrzału z ckm w kopule Huty Zygmunt potrzeba było dwóch żołnierzy – karabinowego i taśmowego.⁶ Oprócz tego w schronie musiał znajdować się jeszcze dowódca w stopniu podoficera lub oficera (mało prawdopodobne w przypadku tego konkretnego schronu), a także co najmniej jeden żołnierz do obsługi wentylatorów⁷. Oznacza to, że w obiekcie przebywało minimum 6 żołnierzy. Jeśli uwzględnić, że oprócz taśmowego i karabinowego do każdego ckm-u w kopule przydzielony był podoficer lub starszy szeregowy (w myśl Instrukcji Fort 1/1938) oraz przewidziano rezerwę w liczbie 3 żołnierzy, to otrzymamy obsadę w liczbie 11 żołnierzy. Należy jednak mieć na uwadze, że raczej było to pomiędzy 6 a 11⁸. Wymiary izby ogólnego przeznaczenia to w przybliżeniu 3,5 m x 1,5 m. Należy również mieć na uwadze, że w tym pomieszczeniu znajdowały się również m.in. wentylatory, broń ręczna i zapas amunicji, a także prawdopodobnie piec. Czy taka przestrzeń była wystarczająca dla obsady? Bynajmniej. Możliwe, że problem rozwiązano projektując schron jako dwukondygnacyjny, tak, jak miało to miejsce w przypadku schronu "Gliniski 1" (a także w przypadku schronu "Młyn" Odcinka "Augustów", jednak ten schron był nieco większy)⁹. Wtedy dolna kondygnacja pełniłaby rolę pomieszczenia (pomieszczeń) wypoczynkowego, a górna pełniłaby funkcje bojowe (bwk).





Ckm-y w kopułach pancernych miały za zadanie prowadzić ogień ryglowy wzdłuż drogi z Nowogrodu do Miastkowa oraz ogień daleki w kierunku północnym na zapole schronu 2 oraz 3. Natomiast rkm-y w strzelnicach miały za zadanie obronę wejścia oraz zapola schronu w kierunku południowo-zachodnim¹⁰.



Schron Nowogród 11 posiadał wiele unikalnych, rzadko spotykanych w polskich schronach fortyfikacji stałej tego okresu rozwiązań. Na szczególną uwagę zasługuje zastosowanie dwóch kopuł Huty Zygmunt, wyjątkowo niska klasa odporności na ostrzał, symetryczna konstrukcja oraz zastosowanie czechosłowackich drzwi kratowych. To niewątpliwie ciekawy przykład polskiej myśli fortyfikacyjnej. Tym bardziej szkoda, że co i raz jest pomijany w opracowaniach traktujących o Odcinku "Nowogród".

Przypisy

Aktualizacje: 28.04.2020 Opis Mapa 02: Było - Niestety, zawiera sporo błędów - na przykład schron na północ od schronu Nowogród 11 (najmocniej wysunięty na południe) major oznaczył jako schron bojowy z kopuła pancerną, lecz w rzeczywistości był to polowy schron żelbetowy (porównaj: Denkschrift über die polnische Landesbefestigung s. 35). Jest - Niestety zawiera sporo błędów - na przykład schrony nie zostały zaznaczone zbyt dokładnie, a istnienie schronu północ od schronu Nowogród 11 (najmocniej wysunięty na południe) jest wątpliwe (bwk).